ماجرای روضه‌ای که ثبت الهی شد؛ مداحی در هیئتی که ۱۱۰ سال قدمت دارد

خبرگزاری مهر – گروه دین و اندیشه- فاطمه علی آبادی: در یکی از حساس‌ترین و سرنوشت‌سازترین بزنگاه‌های تاریخ معاصر، مجالس حسینی و سنت دیرپای مداحی، همچنان نقش محور و هدایت‌کننده‌ای در اعتلای فرهنگ مقاومت، تقویت ایمان و حفظ هویت جامعه ایرانی ایفا می‌کنند. آنچه این کارنامه پرفروغ را ماندگار ساخته، نه صرفاً سوز و اشک و روضه‌خوانی، بلکه روح عمیق اخلاص، مسئولیت‌پذیری، پایبندی به آموزه‌های اهل بیت (ع) و حساسیت نسبت به نیازها و زخم‌های اجتماعی است. روایت حاضر، نگاهی است به آموخته‌ها، دغدغه‌ها و تجربه‌های یکی از پیرغلامان شاخص شمال غرب تهران؛ کسی که عمر خود را وقف ترویج معارف اهل بیت و خدمت صادقانه به جامعه کرده و با الهام از سیره بزرگان، مداحی را نه ابزاری برای معاش، بلکه مسیری برای تربیت انسان مؤمن، انقلابی و بامعرفت می‌داند. این گفتگو که با اصغر بادین فکر صورت گرفته بیانگر نگاه راهبردی به ظرفیت‌های هیئت، مسئولیت اجتماعی مداحان، نقش بنیاد دعبل خزاعی و مسئولیت خطیر ذاکران در دفاع از محرومان و ارزش‌های انقلاب است.

در ادامه حاصل این گفتگو تقدیم نگاه تان می‌شود:

*از چه سنی مداحی را آغاز کردید و چه عاملی باعث ورود شما به عرصه مداحی و خدمت به اهل بیت (ع) شد؟ چه کسی یا چه کسانی بیشترین تأثیر را در گرایش شما به این مسیر داشتند؟

بنده از سن سیزده یا چهارده ساله بودم که محضر آقا امام رضا علیه‌السلام رسیدم و در حرم امام رضا، از آقا ضامن الحجج خواستار شدم و ایشان را به جان مادرش قسم دادم که ما را به نوکری قبول کنند و توفیق ذکر و ذاکری به ما عطا کنند. الحمدلله از آن تاریخ که شصت سال می‌گذرد، لطف حضرت امام هشتم شامل حال ما شد و تا امروز توفیق نوکری اهل بیت نصیب این حقیر شده است. اگرچه ما قابل نبودیم و نیستیم، اما این لطف امام حسین و امام رضا بوده است.

عمریست که در ماتم تو سوخته‌ایم

حرفی نه به جز، حرف تو آموخته‌ایم

جز گوهر اشک در عزای تو حسین

سرمایه دیگری نیندوخته‌ایم

ممنون آقا اباعبدالله الحسین هستم که لطف ایشان بود که ما را تا به حال، حلقه به گوش خانه خود کردند. در حالی که ما قابل این مقام نبودیم.

ما پای روضه‌های شما پیر شدیم

موی سفید نوکریت افتخار ماست

الحمدلله اگر ما مو سفید شدیم، در خانه سیدالشهدا بود.

فرمودید که چه چیز باعث شد؟ می‌گوید: «تا که از جانب معشوق نباشد کشش، کوشش عاشق بیچاره به جایی نرسد.»

عرض کردم، لطف اهل بیت است؛ عشقش را هم خودشان در دل‌ها قرار می‌دهند. البته، لقمه حلال پدر و تربیت مادر شرط است. بنده از همان سن، تحت اشراف اساتید مورد آموزش قرار گرفتم و آنان الگوی من شدند، آنان آئینه و الگوی ما بودند و آرزوی رسیدن به مرتبه آنها را داشتم، شاگردی‌شان برایمان افتخار بود. ما هیئتی نیز در محله خودمان تأسیس کردیم؛ هیئت اسلامی شب‌های سه‌شنبه چهارراه حسن‌آباد سال ۱۳۴۰ هجری قمری، حدود ۱۱۰ سال قدمت دارد. من اولین هیئتی که شروع کردم به خواندن، آن هیئت بود.

بعد، شب‌های جمعه در «هیئت آقا غلام قنان» مداحی می‌کردم و همچنان تحت آموزش اساتید و معلمین بودم. معلم اصلی‌ام مرحوم استاد جواد مظلوم پور، شاعر و ذاکر باصفا و بااخلاص امام حسین بود که اکثر قدیمی‌ها اشعارش را می‌خواندند؛ امثال حاج حسن دولابی، امثال مرحوم علامه حاج احمد شمشیری، این‌ها اشعار آقای مظلوم پور را می‌خواندند.

استاد دیگرم مرحوم حاج محمد مرشدی بودند که سال‌ها در همان هیئت می‌خواندند. استاد دیگرم مرحوم حاج حسین مظفری خواه، معروف به حاج حسین آهنگوب (که بعدها ایشان پدر همسر من شدند)، من اولین بار قرائت قرآن و نوحه‌خوانی را از ایشان یاد گرفتم و واقعاً هرچه داریم از این بزرگ‌ترها است. اکنون هم با یاد و خاطره آن‌ها نفس می‌زنیم و زندگی را ادامه می‌دهیم. خداوند روح همه‌شان را شاد کند و آن‌هایی که هستند، ان‌شاءالله به سلامت بدارد.

*یک سوال هست؛ اینکه شما که بیش از شصت سال در این عرصه هستید، ویژگی که ذاکر اهل بیت، و به‌طور خاص پیرغلام اهل بیت، باید داشته باشد چیست؟ این را برای جوانان و مخاطبان بگویید.

ما که قابل نیستیم، ولی عرض می‌کنم؛ بزرگ‌ترهای این عرصه کتاب‌هایی که در دسترس مداحان قرار گرفته، از جمله کتاب مرحوم محدث قمی و دیگر بزرگان، درس‌های مداحی را از نظر اخلاقی و تربیتی ارائه داده‌اند و فرموده‌اند که منبر دو تا پله دارد: یکی صدق (راستی) و یکی اخلاص است. مثلاً کتاب «لؤلؤ و مرجان» که مربوط به گوینده‌ها و مداحان است، خلاصه‌اش همین است که مداح صادق باشد و روضه‌های درست را از مقاتل صحیح و سنددار بگوید چرا باید برای گریه گرفتن از مردم به کذب و خرافات و خواب‌های الکی متوسل شد؟ روضه‌های سنددار خیلی زیاد است.

مثلاً کتاب «روضه‌الشهدا» قدما همین کتاب را برمی‌داشتند و فقط همان را از روی مقتل می‌خواندند. آن‌ها که خیلی اهل تقوا بودند، حتی در ماه رمضان احادیث و روایات را می‌نوشتند که نکند به اشتباه روزه بگیرند. یک ذاکر یا پیرغلام امام حسین باید الگوی خود را افراد با تقوا قرار دهد. یکی از درس‌ها این است که در هر مسجد و مجلسی که وارد می‌شویم، این را بدانیم که آنجا حرم است. حرم فقط در ظاهر نیست؛ هرجا که یاد و نام اهل بیت علیهم‌السلام باشد، صاحب مجلس حضور دارد؛ امام زمان (عج)، رسول خدا و ائمه حضور دارند.

به قول ذاکر:

هر کجا گردد اساس ماتم آن شاه بر پا

با قد خم مصطفی و مرتضی باشند در آن‌جا

پس وقتی فهمیدم اینجا حرم است، نمی‌توان بدون وضو رفت. بنابراین ذاکر باید همیشه وضو داشته باشد.

یاد دارم و خدا رحمت کند مرحوم حاج حسن آقای ارضی ایشان می‌گفت: «حرام است و خدا نگذرد از مداحی که بدون وضو بخواند؛ مگر آدم می‌تواند بدون وضو نماز بخواند؟» یکی از واجبات این است. وضو داشتن ایجاد روحانیت و معنویت می‌کند، و تقوا می‌آورد.

من همیشه جاهایی که جوان‌ها باشند این توصیه را دارم: عزیزان، وضو بگیرید و وارد جلسه بشوید، ادب پاداش می‌آورد.

در محضر دوست با ادب باش؛

اینجا حریم حضرت دوست است؛

گنجینه راز سینه اوست؛

این جلوه ز نور مشرقین است؛

این میکده ساقی‌اش حسین است

*اساساً یکی از شروط خدمت در این دستگاه، اخلاص و پاکی نیت است؛ اینکه شخص منفعتی نداشته باشد و چشم‌داشتی نداشته باشد. شما چگونه سعی می‌کنید پاکی نیت را حفظ کنید؟

یکی دیگر از پایه‌ها، همان اخلاص است: اخلاص یعنی بی‌ریا بودن؛ اعمالی قبول است که در آن ریا نباشد، اعمال ریاکارانه پذیرفته نیست. اجازه دهید داستانی از مرحوم حاج اسماعیل چاووش نقل کنم، که از قول ناظم ایشان مرحوم حاج محمد گلزار شنیدم: حاج اسماعیل چاووش، از مداحان بزرگ و مشهور کشور بود که همواره جمع کثیری از دلدادگان اهل بیت (ع) با صدای او از مصائب کربلا و اهل بیت پیامبر (ص) اشک می‌ریختند. پس از وفات وی، یکی از دوستانش او را در عالم رؤیا می‌بیند و گفت‌وگوی بسیار تأثیرگذاری میان‌شان رخ می‌دهد، که آموزه‌های اخلاقی و معنوی عمیقی برای اهل هیأت و همه دوستداران اهل بیت به همراه دارد.

در این رؤیا، دوست حاج اسماعیل از احوال او در عالم آخرت می‌پرسد. حاج اسماعیل پاسخ می‌دهد: وقتی از دنیا رفتم و پرونده اعمالم را پیش روی من گذاشتند، همه آن دعاها و روضه‌هایی را که طی سالیان برای مردم خوانده بودم، یکی یکی بررسی کردند. به هر بخشی که رسیدند، از من پرسیدند برای چه هدفی انجام دادی؟ هر جا نشانه‌ای از ریا، تظاهر یا حتی رضایت و خوشنودی مردم بیش از رضای خدا بود، آن عمل پذیرفته نشد و به کناری نهاده شد.

دوستش با تعجب می‌پرسد: پس با این همه سال روضه‌خوانی و مداحی، هیچ‌کدام از اعمالت پذیرفته نشد؟

حاج اسماعیل با حالتی تأثرآمیز و صداقت جواب می‌دهد: در تمام این سال‌ها، فقط یک روضه به عنوان عمل خالص و مورد قبول خداوند ثبت شد.

دوستش با کنجکاوی می‌پرسد: کدام روضه؟

حاج اسماعیل می‌گوید: روزی از ایام عاشورا که از بازار می‌گذشتم، پیرزنی ساده و محزون جلوی خانه‌اش آمد و با التماس گفت: «فرزندم، امسال روضه‌خوان ما نیامده و من مستمع روضه سیدالشهدا هستم. آیا مداحی؟ اگر می‌توانی، برای من روضه بخوان.دعوت او را بی‌درنگ پذیرفتم. وارد خانه‌اش شدم. خانه‌ای بسیار محقر بود. همان گوشه خانه برایش از مصائب حضرت امام حسین (ع) خواندم. پیرزن، اشک‌ریزان، یک استکان چای آورد و در پایان، دو تومانی با عنوان «پول عرق جبین» به من داد.

وقتی مأموران الهی پرونده‌ام را می‌دیدند، فقط همین یک روضه را که بی‌ادعا و خالص در خانه آن پیرزن اقامه شده بود، پذیرفتند و گفتند: «این عمل، برای خداست و مورد قبول.»این ماجرا، درس بزرگی برای تمام آنهاست که خدمت به اهل بیت و اقامه مجالس حسینی را انجام می‌دهند:

نه شهرت، نه جمعیت، نه امکانات و نه حتی تعداد اشک‌هایی که ریخته می‌شود، معیار قبولی اعمال نزد خداوند نیست؛ فقط «خلوص نیت» و انجام عمل برای رضای الهی است که قدر می‌بیند و مقبول درگاه حق قرار می‌گیرد.اساس اخلاص همین است. در قرآن، سوره انسان (دهر)، درباره اهل‌بیت و روزه گرفتن و اطعام یتیم و اسیر آمده است؛ «إِنَّمَا نُطْعِمُکُمْ لِوَجْهِ اللَّهِ لَا نُرِیدُ مِنکُمْ جَزَاءً وَلَا شُکُورًا» پایه این انفاق اخلاص بوده است.

مرحوم شیخ عباس قمی، صاحب مفاتیح‌الجنان، فقط به واسطه اخلاص نامش ماندگار شد. ایشان یک سال تمام، هر عملی را که در این کتاب به مردم توصیه کرده بود، خود خواند و عمل کرد، تا از جدیت حرفش مطمئن باشد.

امام صادق علیه‌السلام می‌فرماید: «زین علینا شینا». یعنی زینت ما باشید برای ما خار نباشید. مداحان و ذاکران باید الگوی شیعیان باشند و بدانند صحبت‌هایشان در فضای عمومی شنیده می‌شود، دقت کنند چه می‌گویند و از چه شعری استفاده می‌کنند. اشعار با محتوا و سند دار و غنی باید گفته شود.

قدیمی‌ها اشعاری حفظ می‌کردند که هنوز هم ماندگار است؛ مثل آثار ریاضی یزدی، فؤاد کرمانی، عمان سامانی، صامت بروجردی، صابر همدانی، صغیر اصفهانی و حسام. اشعار این افراد بسیار مفید و با محتوا هستند. اگر شعر از حفظ خوانده شود، مداح تسلط بیشتری بر مجلس خواهد داشت و ارتباط مؤثرتری برقرار خواهد کرد. مداحان باید ظاهر و باطن آراسته، تقوا، اخلاص و صدق در گفتار داشته باشند.

*به نظر شما نقش مجالس اهل بیت (ع) و مداحی در هدایت نسل جوان چیست؟ چگونه می‌توان استفاده از شعر و مقتل را در مداحی امروزی با نیازها و فضای فرهنگی جامعه هماهنگ کرد؟

مجالس اهل بیت (ع) و سنت مداحی، همواره در طول تاریخ تشیع، یکی از اصلی‌ترین بسترهای انتقال معارف دینی، فرهنگ مقاومت و آموزه‌های اخلاقی به نسل‌های مختلف بوده‌اند. در عصر حاضر، این مجالس مهم‌ترین مأمن معنوی برای جوانانی هستند که در هجوم تبلیغات رسانه‌ای و فضای مجازی به دنبال هویت، امید و الگویی الهام‌بخش می‌گردند. مداحی و روضه‌خوانی اصیل می‌تواند نقش بی‌بدیلی در هدایت، اصلاح و تربیت نسل جدید ایفا کند؛ به‌خصوص زمانی که با آگاهی از نیازها و دغدغه‌های جوانان امروز همراه شود.

شعر آئینی و مقاتل موثق، سرمایه‌های عظیم فرهنگی و معرفتی شیعه هستند که لازمه میدان‌داری موفق مداحان محسوب می‌شوند. اما اقتضای روز این است که انتخاب و قرائت این اشعار و متون، با نگاهی پژوهش‌محور و هنرمندانه و با توجه به شرایط و زبان مخاطب انجام گیرد. استفاده از زبان فاخر اما قابل فهم، بهره‌گیری از مثال‌های ملموس و آوردن اشعار اصیل در کنار تبیین اجتماعی و اخلاقی، می‌تواند هیأت را از چارچوب صرفاً عزاداری عبور داده و آن را به مدرسه انسان‌سازی و تقویت ایمان بدل کند.

در کنار نقش بی‌بدیل هیأت‌های مذهبی و مجالس اهل بیت (ع) در تربیت دینی و اخلاقی نسل جوان، بدون تردید خانواده همچنان نخستین و اثرگذارترین بستر شکل‌گیری شخصیت و فضائل فرزند است. روایتی آموزنده نقل شده است: فردی درباره علت تربیت موفق فرزندانش سخن گفت و چنین توضیح داد: «ما در خانه، هر آنچه را که به فرزندان‌مان گفتیم، خود نیز بی‌کم‌وکاست به آن عمل کردیم. فضای خانه، آلوده به گناه نبود. فرزند ما از همان روزهای کودکی، سجاده عبادت، عفاف و وقار مادر و غیرت و صداقت پدر را با چشم خود دید. حتی ساده‌ترین رفتارها، مانند تعویض لباس، با رعایت کامل آداب و حرمت انجام می‌شد.

این یعنی خانواده، به جای صرفاً توصیه کردن، با عمل و رفتار خود ارزش‌های دینی و اخلاقی را به فرزند تزریق کرده است؛ تقوا و فضیلت نه صرفاً در گفتار، که در لحظه‌لحظه زندگی روزمره نهادینه شده است. قرآن کریم در توصیف جایگاه پیامبران الهی، دو ویژگی بشارت و نظارت را یادآور می‌شود؛ راهکاری که برای والدین نیز بهترین الگوست: تلفیق تشویق و مهر با مراقبت و نظارت دلسوزانه. در این مسیر، توجه به معاشرت و دوستان فرزندان از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. بسیاری از انحرافات، ریشه در ارتباط با دوستان ناسالم دارد. وظیفه پدر و مادر، هم حمایت و تشویق فرزند بر اعمال نیک‌، و هم هدایت و مراقبت جدی نسبت به سلامت محیط تربیتی و روابط اجتماعی اوست. بدین‌سان، خانواده، مدرسه نخستین ایمان و اخلاق خواهد بود و اگر هر پدر و مادری چنین رویکردی در پیش گیرد، جامعه‌ای سالم، پویا و دیندار شکل خواهد گرفت.

و اما با وجود تحولات عمیق فرهنگی و اجتماعی و هجمه شدید رسانه‌ای از سوی دشمن و جریان‌های مخالف ارزش‌های دینی، هنوز هم مجالس اهل بیت (ع) و محافل مداحی در سراسر کشور از استقبال پرشور مردم برخوردار است. حضور جمعیت‌های چند هزار نفری در مراسم بسیاری از مداحان برجسته، گواهی روشن بر عمق پیوند معنوی مردم با سیره و آموزه‌های اهل بیت (ع) و ساختار اصیل هیأت‌های مذهبی ایران است.

این حضور پررنگ مردم نه صرفاً به واسطه سنت‌ها، بلکه نشان‌دهنده نقش عَمیق هدایت‌گری هیأت و مداحی در زندگی اجتماعی و فرهنگی جامعه ایرانی است؛ آن‌هم در عصری که بسیاری از مؤلفه‌های هویت‌ساز مورد هجوم قرار گرفته‌اند. مجالس امروز، به ویژه برای نسل جوان، پناهگاهی معنوی، فضایی برای تزکیه روح و بستری برای آشنایی با حقیقت و مقابله با شبهات هستند.

در این میان، بیانات مقام معظم رهبری جایگاه و رسالت مداحان را به‌درستی و ژرف‌اندیشانه ترسیم می‌کند: ایشان بارها بر این نکته تأکید کرده‌اند که مداحان، “افسران میدان تبیین” هستند؛ مسئولانی که باید با روشنگری و ارتقا بصیرت، نه‌تنها شورآفرینی، بلکه نقش راهبری در جامعه را ایفا کنند. تأکید معظم‌له در دیدارهای سالیانه با جامعه مداحان، همواره بر چند اصل کلیدی بوده است: نخست مداح باید اهل دانش باشد، همواره به یادگیری اهتمام داشته باشد و خود را از لحاظ دانشی، اعتقادی و بصیرتی تقویت کند. دوم مداح، همانند یک معلم، مسئول روشنگری است؛ هر سخن و شعری که بر زبان می‌آورد، باید آگاهانه و با هدف اعتلای جامعه بیان شود. سوم اینکه یک مداح موفق، با تکیه بر اخلاص و تقوا، نه صرفاً مجری سنت‌ها، بلکه الگویی برای هدایت نسل امروز به سوی ارزش‌های انقلابی و اسلامی است.

از همین روست که مجالس مداحی اصیل نه‌تنها تکرار حماسه‌ها و مصائب تاریخی، بلکه قرارگاه تربیت نیروی انسانی مؤمن، بصیر و مقاوم شمرده می‌شوند. این سرمایه عظیم اجتماعی و معنوی، با هدایت و توصیه مقام معظم رهبری و بصیرت افزایی مداحان متعهد، همچنان ضامن بقای دین‌باوری و پاسداری از هویت ایرانی و اسلامی خواهد بود.

* نقش مداحان در تبیین رهنمودهای رهبر معظم انقلاب در اربعین شهدای عاشورایی و هدایت جامعه را بیان بفرمائید:

معظم له در بیانات خود به مناسبت اربعین شهدای ۱۲ روز جنگ تحمیلی، هفت محور کلیدی را به عنوان نقشه راه همه مردم ایران برشمردند؛ با توجه به فرمایشات ایشان مداحان برای تحقق این محورها چه وظیفه‌ای دارند؟

قیاس میان فضای ابتدای انقلاب و شرایط کنونی درس‌آموز است؛ زمانی که بیانات حضرت امام خمینی (ره) و یاران فرهیخته‌شان با استقبال و جدیت مردم روبه‌رو می‌شد و مساجد و محافل مذهبی، کانون توجه نسبت به رهنمودهای بزرگان دین بود. اما متأسفانه امروز، مظلومیت و غربت مقام معظم رهبری در فضای جامعه ملموس است، هرچند پشتوانه‌ای چون اهل‌بیت عصمت و طهارت (ع)، عنایت امام عصر (عج) و خون مطهر شهدا همواره پشتیبان ایشان است.

یکی از چالش‌های اساسی، عدم بازتاب مطلوب رهنمودهای رهبر انقلاب در لایه‌های مختلف جامعه است. بعضی از واعظان و مداحان، یا بی‌تفاوت از کنار این پیام‌ها می‌گذرند یا واکنشی مؤثر نشان نمی‌دهند. بدتر آن‌که بخشی از بدنه دولت و حتی دستگاه‌های دیگر در عملیاتی‌سازی فرامین ایشان کوتاهی می‌کنند، و همین امر مانع تحقق منویات رهبری و اثرگذاری اجتماعی آنها می‌شود.

در این شرایط، رسالت مداحان و روحانیان نقشی ویژه و بی‌بدیل می‌یابد. مداح، با قدرت نفوذ بر قلوب مردم و تریبون تأثیرگذار خود، می‌تواند پیام‌های اصلی انقلاب را به مخاطبان منتقل سازد؛ چه جمعیت کم باشد، چه زیاد، سخن صادق و برآمده از دل، مخاطب را متحول می‌کند.

تجربه میدانی نگارنده در اعزام‌های حج و مجالس مذهبی حاکی از آن است که مداحی صرفاً به معنای نقل روضه و برانگیختن اشک نیست؛ بلکه لازم است هم‌زمان با ایجاد فضای عاطفی، به مسائل بنیادینی همچون عفاف، حجاب و امر به معروف و نهی از منکر توجه شود. در روایت دلاوری‌ها و مظلومیت‌های اهل‌بیت (ع)، خصوصاً در واقعه شام و اسارت، فرصت مناسبی برای تذکر درباره ارزش‌های حیا، غیرت و سلامت اخلاقی جوانان پدید می‌آید؛ آن هم در عصری که انحرافات و آسیب‌های فرهنگی به وفور در جامعه دیده می‌شود.

مداح باید هم دل مخاطبان را آماده کند، هم پیام‌ها و ارزش‌های دینی، قرآنی و به‌ویژه فرمایشات رهبر معظم انقلاب را به شکل مؤثر به مردم منتقل کند. قطعاً آگاهی‌بخشی صحیح، انتخاب آگاهانه‌تر و نجات جامعه را در پی خواهد داشت.

*در پرتو تحولات تلخ و درناک جهان اسلام، چگونه می‌توان مجالس عزاداری و مداحی را به بستری برای افزایش بصیرت عمومی نسبت به ظلم‌ها و جنایات علیه مسلمانان، مخصوصاً در فلسطین، تبدیل کرد؟ مداحان و پیرغلامان در تقویت صدای مظلومیت ملت‌هایی مانند فلسطین چه مسؤولیتی در فضای جامعه بر عهده دارند؟

با توجه به حوادث تلخ فلسطین نقش مجالس عزاداری، مداحان و پیر غلامان بیش از هر زمان دیگری حیاتی و سرنوشت‌ساز شده است. بی‌تردید، اصل عزاداری و روضه‌خوانی برای اهل بیت (ع)، در ذات خود، سرمایه‌ای بزرگ برای حفظ ایمان، احیا فرهنگ ایثار و غم‌خواری نسبت به مظلومان است. اما در شرایط امروز، این مجالس نباید به دایره اشک و ماتم محدود بمانند؛ بلکه باید بستر آگاهی‌بخشی، بصیرت‌افزایی و کنشگری اجتماعی باشند. امروز مداحان با بهره‌گیری از تریبونی که در اختیار دارند می‌توانند به گسترش صدای مظلومیت ملت‌های تحت ستم و روشنگری نسبت به تحولات منطقه و جهان اسلام بپردازند.

برای مثال مداحان می‌توانند با بهره‌گیری از اشعار آئینی، روایت‌های تاریخی و بیان مقارنه‌های الهام‌بخش بین عاشورای حسینی و مصائب امت‌های امروز وجدان عمومی را بیدار کنند، همچنین مداح می‌تواند با استفاده از لحظات تأثیرگذار عزاداری برای آگاهی‌بخشی درباره جنایت‌های دشمنان، بیان حقیقت و تبیین بی‌پرده سیاست‌های استکبار، فضای هیأت را از انفعال به میدان روشنگری و مطالبه عدالت تبدیل کند.

در دوران معاصر، دشمنان اسلام چهره عوض کرده‌اند؛ هرکسی که موجب رنج محرومان و مظلومان می‌شود و حقوق کودکان و زنان بی‌گناه، به‌ویژه مردم مظلوم فلسطین را پایمال می‌کند، مصداق یزید زمانه است نتانیاهو. کودک کش نه تنها به مردم فلسطین بلکه در حال ظلم کردن به بشریت است. اشارات به این واقعیت‌ها و دعا برای شهدا و مجاهدان، باید همواره در مجالس مداحی جاری باشد تا این محافل به سنگری برای حفاظت از ارزش‌ها و بصیرت جامعه بدل شوند.

لازم است یادآور شویم، امنیت و آرامش امروز کشور ما، مرهون ازخودگذشتگی و خون پاک شهیدان است. بی‌توجهی به یاد شهدا، بی‌مسئولیتی و بی‌تقوایی به شمار می‌آید.حتی در عرصه انتخابات و انتخاب مسئولان نیز مداحان رسالت سنگینی بر دوش دارند؛ چرا که روشنگری، بصیرت‌دهی و تشویق مردم به انتخاب اصلح، از وظایف ذاتی آنان است. همان‌طور که امام سجاد (ع) با دعای خود، تبیین‌گر مسائل اجتماعی و سیاسی روزگار خویش بودند، امروز نیز مداحان باید این نقش را به‌خوبی ایفا کنند.

* حضرت عالی در شمال غرب تهران، مسئول مجمع الذاکرین آن منطقه هستید؛ از خدماتتان به جمع پیرغلامان حسینی برای ما بگویید و اینکه بنیاد دعبل خزاعی در سال‌های چه خدماتی در حوزه‌ی پیرغلامان حسینی داشته است؟

در مسیر معرفت‌افزایی و عمل به آموزه‌های عاشورا، بسیار مهم است که همواره به فلسفه و هدف متعالی قیام حسین بن علی (علیه‌السلام) توجه داشته باشیم و جایگاه خود را در قبال مکتب اهل بیت ارزیابی کنیم. این مسئولیتی نیست که صرفاً به نقل مصیبت یا اشک ریختن محدود شود؛ بلکه آموزه‌های ائمه اطهار (علیهم‌السلام) به‌وضوح ما را به کنش اجتماعی، اهتمام به اخلاق و تعهد عملی فراخوانده‌اند.

از جمله مصادیق این رهنمودها آن است که در روایات اسلامی آمده: اگر فردی برای سه روز متوالی به مسجد نیامد، دیگران وظیفه دارند جویای حال او شوند؛ ببینند آیا بیمار است، گرفتاری دارد یا نیاز به یاری و حمایت دارد. این دستور اخلاقی، نمونه‌ای از اهتمام مکتب اهل بیت به همبستگی و مسئولیت اجتماعی است.

پیشنهاد عملی برای هیئت‌ها و مجالس اهل بیت، ایجاد صندوق‌های قرض‌الحسنه، راه‌اندازی شبکه‌های مشاوره و حمایت معنوی و عاطفی است تا اعضا نه‌تنها در مسائل مالی، بلکه در دغدغه‌ها و بحران‌های زندگی روزمره نیز یکدیگر را یاری دهند. چه بسا گره‌های روحی و مشکلات جوانان تنها با چند جمله محبت‌آمیز، همفکری و همراهی اعضای هیئت رفع شود و مسیر زندگی افراد دگرگون گردد.

بدین ترتیب، مکتب حسینی به ما می‌آموزد که دینداری اصیل، در کنار عبادت و ذکر مصیبت، به معنای مسئولیت‌پذیری اجتماعی، تلاش برای رفع نیاز همنوعان و ساختن جامعه‌ای پر از مهر و انصاف است.

بسیاری از افرادی که در جامعه دچار مشکلات بزرگ می‌شوند یا حتی در فتنه‌ها و وقایع اخیر، از جمله ماجرای «زن، زندگی، آزادی»، آسیب می‌بینند، کسانی هستند که مورد غفلت قرار گرفته‌اند. برای این افراد نه راهنمایی وجود داشته و نه کسی برای مشاوره و هدایت آنان پیش‌قدم شده است. در نتیجه، در فضای مجازی رها شده‌اند و نهایتاً گرفتار هیجانات و اشتباهات جدی شده‌اند. بی‌تردید اگر مشاوری دلسوز و هادی آگاه در کنار آن‌ها حضور داشت، بسیاری از این آسیب‌ها رخ نمی‌داد.

با توجه به این واقعیت، بسنده‌کردن صرف به روضه‌خوانی و عزاداری پاسخگوی نیازهای امروز جامعه نیست. طبق توصیه پیامبر اکرم (ص) در واپسین لحظات عمر شریفشان که فرمودند: «دو چیز گران‌بها، کتاب خدا و عترت را در میان شما به امانت می‌گذارم، تا زمانی که به این دو تمسک جویید، هرگز گمراه نخواهید شد»، ضروری است هیئات مذهبی به هر دو ریسمان قرآن و عترت چنگ زنند.

متأسفانه در برخی از هیئات، توجه به قرآن کمرنگ شده و اکثراً صرفاً به عترت پرداخته می‌شود. این در حالی است که در سنت بزرگان، قرائت و شرح قرآن جایگاه ویژه‌ای در آغاز مراسم داشت؛ جوانان با مفاهیم قرآنی مأنوس می‌شدند، تفسیر می‌آموختند و در ادامه مراسم عزاداری و سینه‌زنی برگزار می‌شد. اما امروز در بعضی محافل، اگرچه جوانان برای عزاداری دعوت می‌شوند، ارتباط آن‌ها با قرآن قطع گشته و این نقصان مهمی است. بی‌توجهی به معارف غنی اسلام می‌تواند سبب تضعیف باورها و اعتقادات نسل جدید شود.

در پایان، پیشنهاد اکید می‌شود هیئات به یاری یکدیگر بشتابند و به‌ویژه نسبت به مداحان بیمار یا نیازمند، حمایت عملی داشته باشند مسئولیت اجتماعی هیئات در این عرصه انکارناپذیر است و هیچ نهادی همچون هیئت‌های مذهبی امکان ایفای این نقش حمایتی را ندارد.

مرحوم حاج علی آقای آهی از جمله چهره‌های خدوم و اثرگذاری بود که با تلاش‌ها و پیگیری‌های خود، زمینه برقراری بیمه برای ذاکران و مداحان اهل‌بیت (ع) را فراهم ساخت. اقدام ایشان و نیز نقش‌آفرینی بنیاد، دست بسیاری از مداحانی را که از حمایت‌های بیمه‌ای بی‌بهره بودند، گرفت و خدمات ارزشمندی را در این حوزه رقم زد. اگرچه بنده به واسطه اشتغال در مخابرات از مزایای بیمه و بازنشستگی برخوردار بودم، اما جمع وسیعی از ذاکران فاقد هرگونه بیمه بودند و حمایت‌های بنیاد، حقیقتاً اقدامی ستودنی و شایسته قدردانی است. مدیریت و کارکنان این نهاد همواره با تقوا، تخصص و توان اجرایی بالا، گام‌های مؤثری برداشته‌اند و اینجانب بنابر آشنایی با بخش‌های مختلف بنیاد، اذعان دارم که این مجموعه علاوه بر موفقیت‌های عملی، در عرصه فعالیت‌های فرهنگی نیز پیشگام و موفق بوده است.

یکی از توصیه‌های مؤکد اساتید و بزرگان گذشته به ذاکران و مداحان این بود که حرفه اصلی و معیشت خود را غیر از مداحی قرار دهند و مداحی را صرفاً به عنوان یک عشق و خدمت معنوی دنبال کنند، نه به‌عنوان شغل اصلی و منبع درآمد. تجربه نشان داده است آن دسته از مداحانی که شغل مستقل داشتند و در کنار آن به مداحی نیز می‌پرداختند، همواره از اعتبار و سلامت اجتماعی برخوردار ماندند. در سوی دیگر، اکتفا به درآمد مداحی، گاه می‌تواند باعث آسیب به آبرو و شأن افراد شود و همواره توصیه بزرگان بر این بوده است که «پیش مردم گردن کج نکنید» و در صورت نیاز دست نیاز به سوی اهل‌بیت عصمت و طهارت (ع) دراز کنید، نه مردم.خوشبختانه بنیاد در حمایت از ذاکران نیازمند عملکردی موفق از خود به نمایش گذاشته و دعای خیر همگان بدرقه راه مسئولان این نهاد است.