جانورانی که باور نمی‌کنید «شیر» داشته باشند

شاید به نظر برسد که «شیر دادن» ویژگی‌ای است که پستانداران را از سایر موجودات جدا می‌کند. در واقع حتی نام «پستاندار» اشاره به غده‌های تولید شیر دارد. این ویژگی برای صدها میلیون سال، نقطۀ اشتراک بین پستانداران بوده است و حتی پستانداران تخمگذاری مانند پلاتیپوس نیز شیر را از منافذ پوست خود ترشح می‌کنند.

با این حال، هر چه جانورشناسان به کاوش در حیات زمین ادامه می‌دهند، همچنان به موجودات غیرمنتظره‌ای برمی‌خورند که شیر تولید می‌کنند؛ موجوداتی کاملا متفاوت از قبیل عنکبوت‌های پرنده و پنگوئن‌ها. در حقیقت تولید «شیر» را نمی‌توان مترادف با پستاندار بودن فرض کرد.

یک سیفونوپس آنولاتوس مادر به همراه فرزندانش

با اینکه این یافته شگفت‌انگیز بود، اما اولین باری نبود که محققان جانورانی غیر از پستانداران را پیدا می‌کردند که اشکال خاص شیر را تولید کرده‌اند. این ماده با مراقبت والدینی ارتباط نزدیکی دارد و غذای ضروری را برای فرزندان فراهم می‌کند و آن‌ها را در آسیب‌پذیرترین زمانشان سرپا نگه می‌دارد.

طبیعت‌شناسان مدت‌هاست می‌دانند که برخی از پرندگان مانند کبوترها، پنگوئن‌ها و فلامینگوها نیز نوعی شیر برای فرزندان خود تولید می‌کنند. در سال ۱۷۸۶، جراح انگلیسی جان هانتر مشاهده کرد که کبوتران با هر جنسیتی، شیری چرب و سرشار از پروتئین در پوشش چینه‌دان واقع در گلوی خود تشکیل می‌دهند. مطالعات و مشاهدات از آن زمان تاکنون تأکید کرده است که این پرندگان فقط غذا را پس نمی‌دهند، بلکه در حال تشکیل «شیر پرنده» برای تغذیه جوجه‌هایشان هستند. با توجه به اینکه پرندگان بارها و بارها فرم خاص خود از شیر را تکامل داده‌اند و پرندگان بسیاری از توانایی‌های خود را از اجداد دایناسوری خود به ارث برده‌اند، محققان پیشنهاد می‌کنند که برخی از دایناسورها نیز ممکن است از فرزندان خود به روشی مشابه مراقبت کرده باشند.

مطالعات و مشاهدات مربوط به شیر غیر پستانداران اغلب کلمه «شیر» را در گیومه قرار می‌دهد، زیرا این شیر دقیقاً مانند شیر پستانداران نیست و منشأ تکاملی یکسانی ندارد. جاشوا بنوا، حشره‌شناس دانشگاه سینسیناتی، در مورد چنین مایعاتی در غیر پستانداران می‌گوید: «ما معمولاً آن را ماده‌ای شبیه به شیر می‌نامیم.» اما شیر به شکلی که ما می‌شاسیم معمولاً به پستانداران محدود می‌شود. با این حال، او خاطرنشان می‌کند: «از نظر عملی، کارکرد آن یکسان است و حتی برخی از پروتئین‌های موجود در آن‌ها شبیه به هم هستند.» بنوا می‌گوید: «مگس‌های تسه‌تسه نیز ماده‌ای شبیه شیر تولید می‌کنند که سفید و سرشار از چربی است، توسط ماده‌ها ترشح می‌شود و بچه‌ها را تغذیه می‌کند».

عنکبوتی که مانند پستانداران فرزندانش را با نوعی شیر تغذیه می‌کند

به ویژه بی‌مهرگان به نظر می‌رسد که بارها و بارها مواد شبیه شیر را تکامل داده‌اند. عنکبوت‌ها شاید اولین حیواناتی نباشند که وقتی صحبت از مراقبت والدینی می‌شود در ذهن ما تداعی شوند. اما در سال ۲۰۱۸، باز هم در مجله زیست‌شناسان اعلام کردند که عنکبوت پرنده‌ای را پیدا کرده‌اند که تا زمانی که بچه‌هایش به اندازه کافی برای دفاع از خود رشد نکنند، به آنها شیر می‌دهد. در این مورد، عنکبوت پرنده قطرات مایعی شبیه شیر را از شیاری در شکم خود تولید می‌کند. والدین عنکبوت‌ها حتی پس از رسیدن عنکبوت‌ها به اندازه بلوغ، به دادن شیر به آن‌ها ادامه می‌دهند. تا زمانی که بچه‌ها به طور مداوم غذای خود را صید نکنند، شیر در دسترس آنهاست.

بنوا می‌گوید: «مواد شبیه شیر چندین بار در میان بندپایان تکامل یافته‌اند.» مگس‌ها حداقل سه بار این مایعات را تکامل داده‌اند، سوسک‌ها یک یا دو بار، عنکبوت‌ها به آن دست یافته‌اند و حتی مورچه‌های نر نیز همین کار را کرده‌اند. سؤال این است که چرا شیر بارها و بارها به وجود می‌آید.

تعیین زمان تکامل شیر و مراقبت والدینی نزدیک در موجودات مختلف کار چالش‌برانگیزتری است. هدف اصلی شیر بلعیده شدن است و بافت‌های نرمی که شیر را تولید می‌کنند به ندرت در سوابق فسیلی حفظ می‌شوند. تعیین پیشینه تاریخی شیر در میان پستانداران نسبتاً ساده است (همه پستانداران شیر تولید می‌کنند، بنابراین باید در آخرین جد مشترک ما و پلاتی‌پوس وجود داشته باشد) اما زمانی که این اتفاق برای سایر حیوانات رخ می‌دهد، تعیین منشاء به این سادگی نیست.

بنوا می‌گوید در بیشتر موارد، ابتدا نوعی مراقبت والدینی وجود دارد و سپس این امکان را برای والدین فراهم می‌کند که مواد مغذی مانند مخاط، پوست یا شیر را به فرزندان خود ارائه دهند. به عنوان مثال، دوزیستی که به تازگی در نشریۀ Science مورد بحث قرار گرفته است، به نوزادان خود اجازه می‌دهد تا مقداری از پوستش را نیز بخورند و به نظر می‌رسد برخی از بچه قورباغه‌ها به روشی مشابه از والدین خود شیر می‌مکند. اگر یک سوراخ مایعات چرب یا سرشار از پروتئین را ترشح کند که به تغذیه این فرزندان می‌پردازد، می‌تواند با گذشت زمان به جایگزینی برای شیر تبدیل شود.

بدون شک، مراقبت والدینی و تأمین شیر به پستانداران کمک کرده است که از زمان دایناسورهای اولیه تا به امروز شکوفا شوند، با این حال، پستانداران در کمک به فرزندان خود منحصر به فرد نیستند. اشکال مختلف حیات تکامل یافته‌اند تا به شیوه‌ای مشابه پستانداران عمل کنند و فداکاری‌های والدینی را انجام می‌دهند تا به نسل بعدی کمک کنند تا شکوفا شوند. بنابراین دفعه بعد که کبوتری را در پیاده‌رو دیدید یا اگر یک سسیلیان را در جنگل گرمسیری مشاهده کردید، به این فکر کنید که این جانوران چه اشتراکات غیرمنتظره‌ای با ما دارند.