پیدا شدن فلز «مرموز» در آزمایشگاه 400 سالۀ یک «کیمیاگر»
تحقیقات باستانشناسی در مورد بقایای به جا مانده از آزمایشگاه تخصصی یک کیمیاگر اروپایی در دوران رنسانس، حقایق جالبی را آشکار کرده است. بر اساس این تحقیق، در بقایای موجود از این آزمایشگاه، ردپای فلزی کشف شده که اولین بار 180 سال پس از مرگ این کیمیاگر کشف و توصیف شده بود.
بقایای مورد مطالعهی این تحقیق، شامل پنج قطعه شکسته، از جمله چهار تکه از ظروف شیشهای و یک تکه از یک ظرف سفالی است که در حین حفاریهای بین سالهای ۱۹۸۸ تا ۱۹۹۰ در محل اورانوبورگ (قلعهای سابق در جزیرهی ون سوئد) کشف شدهاند.
این قلعه زمانی محل سکونت و رصدخانهی «تیکو براهه»، ستارهشناس دانمارکی (۱۵۴۶-۱۶۰۱) بود که به علاقهاش به علم «کیمیا» نیز شهرت داشت. در واقع، براهه هنگام ساخت اورانوبورگ در سال ۱۵۸۰، آن را علاوه بر رصدخانه، به یک آزمایشگاه کیمیاگری مجهز به فناوریهای پیشرفتۀ آن زمان نیز تبدیل کرد. پس از مرگ براهه، فرمانی سلطنتی برای تخریب اورانوبورگ صادر شد. تنها چند قطعهی باقیمانده از آزمایشگاه کیمیاگری، مانند این پنج قطعهی شکسته، تا به امروز باقی مانده است.
قطعات باقیمانده از آزمایشگاه تیکوبراهه
کیمیاگران دورهی براهه به طرز مشهوری رازدار بودند و دانش خود را با دیگران به اشتراک نمیگذاشتند. در نتیجه، اطلاعات کمی در مورد فعالیتهایی که این ستارهشناس و کیمیاگر در آزمایشگاه خود انجام میداد، در دست است. تنها چند مورد از دستورالعملهای کیمیاگری او باقی مانده است. بر اساس شواهد موجود، به نظر میرسد براهه عضو گروهی از کیمیاگران بود که هدفشان توسعهی داروهایی برای درمان بیماریهای آن زمان، از جمله طاعون، سیفلیس و جذام، بود. این موضوع او را از کیمیاگرانی که به دنبال تولید طلا از فلزات و مواد معدنی کمارزش بودند، متمایز میکرد.
پول گریندر-هنسن، سرپرست موزهی ملی دانمارک، در یک بیانیهی مطبوعاتی گفت: «شاید عجیب به نظر برسد که تیکو براهه هم در نجوم و هم در کیمیاگری فعالیت میکرد، اما وقتی جهانبینی او را درک کنید، منطقی به نظر میرسد. او معتقد بود که بین اجرام آسمانی، مواد زمینی و اندامهای بدن ارتباطات آشکار وجود دارد.»
هدف از تجزیه و تحلیل شیمیایی انجامشده در این مطالعه، کشف هرگونه ردی از مواد شیمیایی بود که ظروف اصلی شیشهای و سفالی (که این قطعات شکسته از آنها باقی ماندهاند) با آنها در تماس بودهاند. این تجزیه و تحلیل، سطوح قابل توجهی از 9 عنصر کمیاب را در سطوح داخلی یا خارجی قطعات شناسایی کرد. این عناصر نیکل، مس، روی، قلع، سرب، تنگستن، طلا، جیوه و سرب هستند.
تصویری قرن هفدهمی از رصدخانه تیکوبراهه
چهار مورد از این عناصر (مس، سرب، طلا و جیوه) به طور مشخص در سه نسخهی باقیمانده از دستورالعملهای داروهای براهه استفاده شدهاند. نویسندگان گفتند پنج عنصر دیگر در دستورالعملهای باقیمانده ذکر نشدهاند و بنابراین احتمالاً بقایای آزمایشهای کیمیاگری با ماهیت «ناشناخته» هستند. محققان در این مطالعه نوشتند: «نتایج کار حاضر، نگاهی منحصر به فرد به کارهای کیمیاگری تیکو براهه در آزمایشگاهش در ون ارائه میدهد.»
بیشتر عناصر شناساییشده روی قطعات با مقادیر قابل توجه، لزوماً تعجبآور نیستند. به عنوان مثال، طلا و جیوه اغلب برای درمان طیف گستردهای از بیماریها استفاده میشدند؛ حداقل در بین نخبگان آن زمان.
راسموسن در بیانیهی مطبوعاتی گفت: «اما تنگستن بسیار مرموز است. تنگستن حتی در آن زمان توصیف نشده بود، پس چگونه باید حضور آن را روی یک قطعه از کارگاه کیمیاگری تیکو براهه تفسیر کنیم؟»
تنگستن حدود ۱۸۰ سال پس از مرگ براهه به عنوان یک عنصر جدید شناسایی و جدا شد؛ بنابراین این پرسش مطرح میشود که چگونه ردپایی از آن روی قطعات باقی مانده است. تنگستن به طور طبیعی در برخی از کانیها وجود دارد، اما تا به امروز، به شکل خالص در طبیعت یافت نشده است.
یکی از توضیحات احتمالی برای وجود آن روی قطعات، به گفتهی محققان، این است که چنین کانیای باید در آزمایشگاه اورانوبورگ تحت نوعی پردازش قرار گرفته باشد که تنگستن را بدون اطلاع براهه جدا کرده باشد. توضیح بالقوهی دیگر نشان میدهد که براهه ممکن است از وجود تنگستن، اگرچه نه با این نام، آگاه بوده باشد. در نیمهی اول قرن شانزدهم، جورجیوس آگریکولا، کانیشناس آلمانی، گزارش داد که مادهی غیرعادی را در سنگ معدن قلع منطقهی ساکسونی مشاهده کرده است. آگریکولا این ماده را «ولفرام» نامید که بعدها در انگلیسی به تنگستن تغییر نام یافت.
راسموسن گفت: «شاید تیکو براهه در مورد این موضوع شنیده باشد و بنابراین از وجود تنگستن آگاه بوده است. اما این چیزی نیست که ما بر اساس تجزیه و تحلیلهایی که انجام دادهایم، بدانیم یا بتوانیم بگوییم. این صرفاً یک توضیح نظری احتمالی برای اینکه چرا ما تنگستن را در نمونهها پیدا میکنیم است.»