چرا جنگ در خاورمیانه زیر سر «جو بایدن» است؟

سیاست خارجی ایالات متحده دولت بایدن از زمان روی کار آمدن او در ژانویه ۲۰۲۱ میلادی دستخوش تغییر شده است. علیرغم آن که مرکز اصلی تمرکز سیاست خارجی امریکا بر روی جنگ در اوکراین پس از تهاجم روسیه در فوریه ۲۰۲۲ و رویارویی با چین بوده پس از حمله ۷ اکتبر حماس به اسرائیل و متعاقب آن تهاجم اسرائیل علیه غزه توجه به اوضاع خاورمیانه به ستور کار بایدن بازگشت. جنگ وحشیانه ده ماهه در غزه که منجر به کشته شدن ۴۰۰۰۰ فلسطینی شده موقعیت ایالات متحده در منطقه را برجسته کرده و هم چنین نقاط قوت و ضعف آن را نشان می‌دهد.

"برایان کاتولیس" کارشناس ارشد سیاست خارجی ایالات متحده در موسسه خاورمیانه رویکرد بایدن نسبت به خاورمیانه و میراث او در این زمینه را "ضعیف"توصیف می‌کند. او به "العربی الجدید" می‌گوید: "این از بسیاری جهات تصویری که از او در حال حاضر وجود دارد به ویژه پس از کناره گیری اش از کارزار انتخاب مجدد را بازتاب می‌دهد".

او توضیح می‌دهد که بایدن با حمایت از افزایش تعامل ایالات متحده در خاورمیانه در سال ۲۰۲۲ خود را از ترامپ و باراک اوباما روسای جمهور اسبق آمریکا متمایز ساخته بود. با این وجود، او به دلیل منافع اولیه، منابع محدود و فشار‌های خارجی مانند افزایش قیمت نفت و جنگ اوکراین در تحقق این دیدگاه با چالش‌هایی مواجه شده است.

"صنم وکیل" مدیر برنامه خاورمیانه و شمال آفریقا در اندیشکده چتم هاوس اشاره می‌کند که بایدن رئیس جمهور بی میلی نسبت به خاورمیانه بوده و از آغاز به کار دولت اش از تعامل صریح خودداری ورزیده است. او می‌افزاید: "بایدن سرمایه گذاری کمی برای مدیریت یا مهار بحران‌های منطقه‌ای انجام داده است. او در عوض سایر چالش‌های ژئوپولیتیکی را در اولویت قرار داده است. ایالات متحده با تغییر شیوه تعامل در منطقه نقش فعالانه‌ای در کاهش نفوذ خود بر عهده گرفته است".

چندین رخداد کلیدی سیاست خاورمیانه‌ای بایدن را در دوران تصدی مسئولیت اش مشخص کرده اند. خروج ایالات متحده از افغانستان که توسط دولت ترامپ مورد مذاکره قرار گرفت، اما در زمان بایدن در سال ۲۰۲۱ میلادی اجرا شد به سیاست خارجی ایالات متحده در سطح منطقه و جهان آسیب وارد ساخت. اجرای آشفته عقب نشینی نیرو‌های امریکایی به رهبری و اعتبار آمریکا به ویژه در منطقه لطمه وارد ساخت. علاوه بر این، آن رخداد بازتاب داخلی زیادی نیز به همراه داشت، زیرا تصاویر ناراحت کننده از عقب نشینی دیوانه وار از جمله افرادی که به هواپیما چسبیده بودند و سقوط می‌کردند شهرت دولت بایدن را خدشه دار کرد.

تعامل سیاسی بایدن در روابط بین ایالات متحده و عربستان سعودی نیز مشکل ساز بوده است، زیرا او در زمان نامزدی در انتخابات ریاست جمهوری در سال ۲۰۱۹ پس از قتل "جمال خاشقجی" روزنامه نگار در سال ۲۰۱۸ میلادی توسط عوامل دولت عربستان سعودی آن دولت را "یاغی" توصیف کرده بود. با این وجود، او در سال ۲۰۲۲ میلادی در مواجهه با افزایش قیمت نفت و افزایش نرخ تورم در داخل امریکا از عربستان سعودی و اسرائیل بازدید بعمل آورد و تلاش کرد ریاض را متقاعد کند که تولید نفت را افزایش دهد و امتیازاتی را در جریان توافق ابراهیم کسب نماید.

این سفر چهار روزه تلاشی برای نشان دادن تعهد آمریکا به منطقه و مقابله با تهدیدات ناشی از ایران، چین و روسیه بود، اما بایدن به دلیل جنگ اوکراین و چالش‌های دیگر به وعده‌های اعلام شده خود عمل نکرد.

"صنم وکیل" در ادامه اشاره می‌کند که بایدن رویکرد ترامپ را تا حد زیادی ادامه داده است. او می‌گوید: "بایدن به جای پیگیری یک توافق هسته‌ای قوی‌تر با ایران راه حلی موقت برای مدیریت بحران در روابط از جمله آزادی دو تابعیتی‌های آمریکایی که در ایران بازداشت شده بودند را انتخاب کرد".

دولت بایدن با تمرکز بسیار محدود بر موضوع هسته‌ای ایران اشتباهات گذشته را تکرار کرده است. به گفته "کاتولیس" واکنش‌های بایدن در قبال مسائل منطقه از جمله کشته شدن سه سرباز امریکایی در اردن ناکارآمد بوده و فرصت‌های از دست رفته محسوب می‌شود و سایر بازیگران آن را به مثابه ضعف امریکا قلمداد می‌کنند.

فاجعه در غزه

با این وجود، جنگ اسرائیل در غزه چالش برانگیزترین آزمون برای سیاست خارجی بایدن در خاورمیانه بوده است. دولت بایدن با ارسال سلاح برای اسرائیل و وتو کردن قطعنامه‌های آتش بس شورای امنیت سازمان ملل و هم چنین مقاومت در برابر تلاش‌های دادگاه کیفری بین المللی برای صدور حکم بازداشت "بنیامین نتانیاهو" نخست وزیر اسرائیل قاطعانه از اسرائیل حمایت کرده است. واشنگتن هم چنین پرونده نسل کشی مطرح شده از سوی آفریقای جنوبی علیه اسرائیل در دادگاه کیفری بین المللی و هم چنین دستور دادگاه جهانی برای توقف اقدامات نظامی اسرائیل در رفح را رد کرده است. این در حالیست که گروه‌های حقوق بشری گزارش‌هایی از وقوع قحطی و سایر جنایات جنگی در غزه را مستند کرده اند.

"فواز جرجس" استاد مطالعات خاورمیانه در لندن می‌گوید: "جو بایدن همواره به خاطر فاجعه غزه در یاد‌ها خواهد ماند. این جنگ بایدن است. غزه مهم‌ترین شکست عظیم او خواهد بود. او به معنای واقعی کلمه نتانیاهو را در آغوش گرفت و به تشدید جنگ از طریق ارائه مهمات نظامی به اسرائیل و استفاده از حق وتوی آمریکا در شورای امنیت و اساسا با ارائه اطلاعات عملیاتی به اسرائیل به منظور هدف قرار دادن رهبران ارشد حماس دامن زد".

"جرجس" می‌گوید وضع شکست خورده دولت بایدن در قبال غزه همه سیاست‌های دیگر ایالات متحده در خاورمیانه را تحت الشعاع قرار می‌دهد چرا که این تصور ایجاد شده که نتانیاهو بر بایدن برتری پیدا کرده است.

نتانیاهو از حمایت آمریکا برای برنامه‌های خود در غزه استفاده کرده و در مقابل بایدن را در لحظات حساسی مانند انتخابات امریکا تضعیف می‌کند. حمایت آشکار بایدن از جنگ غزه و رد احکام بین المللی نیز استاندارد‌های دوگانه ایالات متحده را بیش از پیش آشکار کرده و کاهش تدریجی نفوذ ایالات متحده در منطقه را برجسته ساخته است.

"جوست هیلترمن" مدیر برنامه خاورمیانه و شمال آفریقا در گروه بین المللی بحران می‌گوید: "ایالات متحده از زمان جنگ عراق به تدریج از خاورمیانه عقب نشینی کرده است. بایدن به وضوح با آن موضوع دست و پنجه نرم می‌کند، اما او حمایت خود از اسرائیل را که تنها عنصر ثابت سیاست خاورمیانه‌ای ایالات متحده بوده تشدید کرده است. پیامد‌های جنگ غزه در عرصه بین الملل تا سال‌ها از نظر اخلاقی و سیاسی دامن گیر ایالات متحده باقی خواهد ماند، زیرا اکنون کشور‌های بیش تری خواهند گفت: "شما درباره دموکراسی، حقوق بشر و کرامت در برابر استبداد می‌گویید، اما ببینید در غزه چه کرده اید".

رئیس جمهور بعدی آمریکا

انتظار می‌رود ترامپ و هریس مدعیان چهل و هفتمین مقام ریاست جمهوری ایالات متحده اکنون با چالش‌های مشابهی در خاورمیانه روبرو شوند. "کاتولیس" می‌گوید مشخص نیست که سیاست خارجی هریس چگونه شکل خواهد گرفت، زیرا او در وهله نخست بر مسائل داخلی مانند مهاجرت تمرکز کرده و تجربه محدودی در حوزه سیاست خارجی دارد. به گفته این تحلیلگر اگرچه او اظهاراتی درباره جنگ غزه ایراد کرده و در نشست‌های بین المللی نیز شرکت داشته، اما خیلی زود است که بخواهیم درباره رویکردش قضاوت کنیم.

به گفته "صنم وکیل" در حالی که پیشینه و اظهارات ترامپ حاکی از موضع سخت‌تر در قبال ایران و حمایت قوی‌تر او از اسرائیل است، اما این تضمینی برای پیشرفت در تلاش‌های صلح یا مذاکرات در مورد مناقشه غزه نیست.

وکیل معتقد است رویکرد ترامپ ممکن است به جنگ پایان دهد، اما مشخص نیست که آیا به صلح پایدار منجر خواهد شد یا خیر. در مقابل، هریس که در عرصه سیاست خارجی نسبتا بی تجربه است احتمالا به متحدان منطقه‌ای سنتی آمریکا به ویژه اسرائیل وفادار باقی خواهد ماند. وکیل می‌گوید: "هریس ممکن است نسبت به موضوع فلسطین دلسوزتر باشد و می‌تواند آشکارتر از ترامپ یا بایدن فشار بیاورد".

این نظر وکیل با بیانیه اخیر هریس از سفر نتانیاهو به واشنگتن همخوانی دارد. هریس پس از دیدار با نتانیاهو با ابراز نگرانی نسبت به "وضعیت انسانی وخیم" در غزه گفته بود: "در حالی که اسرائیل حق دفاع از خود را دارد زمان پایان یافتن این جنگ فرا رسیده است".

با این وجود، برای هر رئیس جمهوری ایجاد تغییر قابل توجه در سیاست ایالات متحده در قبال خاورمیانه بعید به نظر می‌رسد، زیرا اکنون اعتبار واشنگتن در منطقه کاهش یافته و این کاهش اعتبار به دلیل حمایت بی قید و شرط امریکا از اسرائیل بوده است.

"هیلترمن" می‌گوید: "اگرچه جوانان آمریکایی این حمایت را زیر سوال می‌برند نمایندگان کنگره عمدتا موضع فعلی را حفظ می‌کند. درگیری جاری غزه می‌تواند نفوذ ایالات متحده را بیش‌تر کاهش دهد مشابه اثرات جنگ عراق اگرچه شاید نه به همان میزان".